Zamek w Rożnowie
49°46′22″N 20°41′44″E/49,772778 20,695556 nr rej. 11-142-KR/935 z 24.01.1935 (ruiny zamku); XII-48/5 z 18.04.1930 oraz A-701 z 5.07.1993 (fortyfikacje renesansowe: beluard, mur kurtynowy, budynek bramny)[1]
| |
 Ruiny zamku górnego w Rożnowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie gminy Gródek nad Dunajcem  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego  | |
| 49°46′22″N 20°41′44″E/49,772778 20,695556
| |
.jpg)
Zamek w Rożnowie – kompleks zabytkowych obiektów obronnych nad Dunajcem we wsi Rożnów w powiecie nowosądeckim w województwie małopolskim, obejmujący ruiny średniowiecznego zamku rycerskiego, pierwotnie z XIV wieku (tzw. zamek górny), i renesansowe fortyfikacje z XVI wieku (tzw. zamek dolny).
Ruiny zamku średniowiecznego[edytuj | edytuj kod]
Ruiny znajdują się na stromym wzgórzu nad Dunajcem; pierwotnie stała tam strażnica wzniesiona w XIII wieku przez ród Gryfitów. Zbudowany z kamienia zamek w stylu gotyckim powstał w okresie między 1336 a 1370 roku prawdopodobnie przez ojca braci Piotra i Klemensa Rożena herbu Gryf na przewężeniu cypla otoczonego pierwotnie zakolem Dunajca[2]. Zamek miał kształt zbliżony do prostokąta o wymiarach 44 metry na 20 metrów. Jego zabudowa wewnętrzna składała się z dwóch murowanych, piętrowych budynków dostawionych do murów obwodowych: dłuższego, podzielonego na dolnej kondygnacji na trzy pomieszczenia i krótszego podzielonego na dwa pomieszczenia. Po Klemensie Rożenie zamek odziedziczył Michał Rożen, a potem jego synowie Klemens i Piotr, starosta łęczycki. Syn Piotra o imieniu Andrzej w 1412 r. jako dworzanin króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego przywiózł Władysławowi Jagielle do Krakowa polskie insygnia koronacyjne.
W 1408 r. obciążony spłatami długów majątek rożnowski stał się w połowie własnością arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Kurowskiego herbu Szreniawa, po którego śmierci odziedziczył go jego brat Piotr Kurowski. Kurowscy byli oficjalnie właścicielami połowy zamku, ale w rzeczywistości władali całym, ponieważ druga połowa, należąca do Rafała z Rożnowa, była im zastawiona. W 1410 roku Piotr Kurowski nabył także dobra w Gródku nad Dunajcem[3].
W lutym 1425 r. Piotr Kurowski za 800 grzywien zastawił połowę zamku Zawiszy Czarnemu z Garbowa herbu Sulima, staroście spiskiemu i delegatowi polskiemu na Soborze w Konstancji. W marcu 1426 r. po dopłacie 200 grzywien Zawisza Czarny stał się właścicielem połowy zamku, zaś drugą trzymał w zastawie[4]. W 1428 r. po śmierci Zawiszy w bitwie pod Gołubcem Rafał Rożen, piszący się już z Kąśnej, sprzedał za 300 grzywien swoją połowę zamku Barbarze herbu Pilawa, wdowie po Zawiszy. Po jej śmierci Rożnów należał do synów Zawiszy: Stanisława, Jana i Marcina. W 1443 r. Marcin z Rożnowa, uczestnik konfederacji nowokorczyńskiej, pozywany był przez biskupa krakowskiego o ukrywanie w Rożnowie Jana z Krzyżanowic, skazanego na banicję. W 1444 r. Marcin razem ze swoim bratem Stanisławem zginął w bitwie pod Warną. Trzeci z synów Zawiszy, Jan z Rożnowa herbu Sulima, starosta kolski, miał z Małgorzatą z Szafrańców córkę Barbarę z Rożnowa. Około 1486 r. wniosła ona całą spuściznę po dziadku swojemu drugiemu mężowi Janowi Amorowi Iuniorowi Tarnowskiemu herbu Leliwa. Dokument z 1498 r. informował o istnieniu kaplicy zamkowej. Po jego śmierci jego syn hetman Jan Amor Tarnowski przekazał zamek w zastaw Ligęzom, ale przed śmiercią go wykupił. Po nim zamek objął Jana Krzysztof Tarnowski. Od 1567 r. „rożnowskie państwo” stało się własnością zięcia hetmana, księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego. W XVI i XVII wieku zamek zaczął popadać w ruinę. Obecnie zachowały się jedynie fragmenty murów.
Ruiny średniowiecznego zamku w Rożnowie były tematem rysunków Macieja Bogusza Stęczyńskiego[5] oraz Napoleona Ordy[6].
Fortyfikacje renesansowe[edytuj | edytuj kod]
Zamek dolny w Rożnowie zaczęto budować w czasach renesansu w odległosci około 1 km od zamku górnego w dolinie nad brzegiem Dunajca. Warownia miała blokować drogę biegnącą doliną Dunajca od południa w głąb Polski. Zamek składa się z trzech części: kamiennego beluardu zbudowanego na planie wydłużonego pięcioboku, budynku bramnego z wjazdem na wysokości 8 metrów oraz łączącego je muru kurtynowego wyposażonego w krzyżowe strzelnice[2]. Budowę zamku dolnego w Rożnowie rozpoczął około 1560 roku hetman wielki koronny Jan Tarnowski, który w tym okresie rozbudował o basteję również zamek w Tarnowie. Beluard jest zbudowany z muru kamiennego o grubości 2,5 m i 3 m. Jego długość to 30 metrów. We wnętrzu rozpiętość sklepienia w najszerszym miejscu wynosi 16 metrów. Zachowały się w środku ślady ganku i wiodącej do niego równi pochyłej. Z ganku wychodzą strzelnice krzyżowe, odrębne dla broni ręcznej i artylerii[7]. Beluard prezentuje bardzo wczesny typ fortyfikacji przystosowanej do użycia broni palnej i jest wczesnym typem bastionu. Jan Tarnowski był prawnukiem Zawiszy Czarnego (synem jego wnuczki Barbary z Rożnowa) i wybitnym teoretykiem sztuki wojennej, autorem dzieła Consilium rationis bellicae (Rada sprawy wojennej, 1558). Forteca w Rożnowie, wznoszona w związku ze wzrostem zagrożenia tureckiego po bitwie pod Mohaczem, miała być jedną z najnowocześniejszych fortyfikacji w Polsce i pierwszym zbudowanym od podstaw zamkiem nowożytnym, jednak po śmierci hetmana Tarnowskiego w 1561 roku jej budowa nie została ukończona. Pierwotnie nad murem beluardu miała wznosić się górna część. Po śmierci Tarnowskiego w beluardzie mieściły się: ludwisarnia, zbór braci polskich, a w XIX wieku gorzelnia[8][9].
Po 1961 roku zamek dolny odgruzowano oraz zabezpieczono poterny wprowadzając system odwodnienia, odsłonięto mur tarczowy zagrożony wskutek obciążenia go ziemią i zawilgocenia, a nad budynkiem bramnym wymieniono więźbę dachową[10].
-
Beluard -
Beluard i mur prowadzący do bramy -
Wnętrze beluardu -
Brama -
Figura -
Figura
.jpg)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-01-03].
- ↑ a b L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012. ISBN 978-83-213-4158-3.
- ↑ Rożnów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 868.
- ↑ Sąd ziemski krakowski zatwierdza sprzedaż 1/2 zamku Rożnowa z wsiami przez Piotra z Kurowa Zawiszy Czarnemu, jednocześnie Piotr odstępuje Zawiszy drugą część zamku, będącą w zastawie u Rafała z Kęsnej, w Krakowie. [w:] Dokumenty z czasów Jagiełły ze zbiorów Archiwów Głównego Akt Dawnych [on-line]. 1426-03-18. [dostęp 2011-02-12].
- ↑ "Rozwaliny zamku w Rożnowie w obwodzie Sandeckim od południa", [w:] Maciej Bogusz Zygmunt Stęczyński, Okolice Galicyi, Lwów 1847 [1]
- ↑ "Rożnow nad rzeką Dunajcem (Galicya)", [w:] Napoleon Orda, Album Widoków Historycznych Polski, 1873-1883 [2]
- ↑ Andrzej Gruszecki "Bastionowe Zamki w Małopolsce", MON, 1962, s.242
- ↑ Renesansowa twierdza w Rożnowie. [dostęp 2014-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-09)].
- ↑ Z historii braci polskich nad Dunajcem
- ↑ Ochrona Zabytków 16/4 (63), 67-69
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
- A. Marciniak-Kajzer, "Z badań nad siedzibami Leliwitów - rezydencje hetmana Jana Amora Tarnowskiego", [w:] Archaeologia Historica Polona, t. 3, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 1996
- J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Opis zamku w Rożnowie
- Andrzej B. Krupiński, Niedokończona forteca w Rożnowie [online], wrotamalopolski.pl [dostęp 2009-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2007-04-30].